بررسی تطبیقی مبانی نظری جریانات فکری- سیاسی ایران:1357-1320

یکی از مباحث مهم و کلیدی تاریخ سیاسی،شناخت جریان های فکری- سیاسی است. هرچند تاریخ بشر، چنان به هم پیوسته است به طوری که هر جزء و برش آن از اهمیتی خاص و گاه انحصاری برخوردار است. اما بی گمان برخی از مراحل و مقاطع تاریخی از اهمیت معرفتی بیشتری برخوردارند. به ویژه تاریخ معاصر که برای تمامی جوامع و کشورها از اهمیت افزون تری برخوردار است. عموما گروه ها و جریانات سیاسی دوره 57-1320را به طور کلی به سه دسته جریانات چپ، راست(شامل ملی گرا و لیبرال) و مذهبی تقسیم می کنند. در این پژوهش سعی شده است با دسته بندی و مقایسه مبانی نظری جریانات شاخص دوره ی زمانیِ مدنظر اعم از چپ، راست و مذهبی در قالب یک چارچوب مشخص]سنتی، اصلاح طلب، متجدد[ وجوه اختلاف و اشتراک آن ها در مبانی معرفت-شناختی، انسان شناختی و رهیافت سیاسی- دینی مشخص شود. پس سوال ما در این تحقیق این است که وجوه اشتراک و افتراق مبانی نظری جریانات فکری سیاسی طی دوره 1320 تا 1357(انقلاب اسلامی) چیست؟ به عنوان فرضیات این پژوهش؛ مبانی معرفت شناختی، انسان شناختی و رهیافت سیاسی- دینی این جریانات فکری سیاسی را این گونه در نظر می گیریم: 1- در بخش معرفت شناختی، جریانات سنت گرا معتقد به اصالت نصوص دینی اند؛ جریانات تجددخواه قائل به اصالت تجربه و جریانات اصلاح طلب به اصالت منطق و اصل تناسب قائل اند. 2- در قسمت انسان شناختی جریانات سنت گرا معتقد به اصالت تکلیف انسان، جریانات تجددخواه معتقد به اصالت خود انسان و جریانات اصلاح طلب قائل به اصالت غایت ادامه ی چکیده ی پایان نامه: انسانند.3- به لحاظ رهیافت دینی به طور خلاصه سنت گراها به نفع دین علیه دست آوردهای تمدن غرب- به ویژه توسعه سیاسی- موضع می گیرند و تجددخواهان به نفع دست آوردهای تمدن غرب- به ویژه توسعه سیاسی- علیه دین موضع گیری می کنند اما جریان اصلاح طلبی دینی قائل به جمع میان این دو تحت عنوان روشنفکری دینی است. 4- به لحاظ رهیافت سیاسی نیز جریان سنت گرا به سیاست بر مبنای فقه معتقد است یعنی سیاستی که برگرفته از منابع چهارگانه کتاب، سنت، عقل و اجماع است. جریان تجددخواه به دانش سیاسی که همان سیاست برگرفته از تجربه و مشاهده است معتقد است و جریان اصلاح طلب به یک علم راهبردی به مفهوم علم معطوف به حصول اهداف دینی گرایش دارد. در واقع این جریان معتقد است با ورود دین به عرصه سیاست می توان این عرصه را تا حدود زیادی تلطیف نمود و در عین حال از این که دین به عنوان ابزاری در دست سیاست مداران باشد جلوگیری کرد. در این پژوهش، ما پس از بیان کلیات طرح، طی سه فصل به مبانی اندیشه ای و مقایسه مواضع فکری سه جریان سنت گرا] شامل فدائیان اسلام، مجاهدین اسلام، حزب ملل اسلامی و هیات های موتلفه اسلامی[ تجددخواه]شامل احزاب توده، نیروی سوم، جامعه سوسیالیست ها(به عنوان احزاب چپ) و حزب ایران، جبهه ملی، پان ایرانیست و حزب ملت ایران(به عنوان احزاب و جریان های ملی گرا)[ و اصلاح طلب]شامل نهضت آزادی(به عنوان جریانی راست و مذهبی) و نهضت خداپرستان سوسیالیست، جاما و جنبش مسلمانان مبارز(به عنوان جریانات چپ)[ پرداخته ایم.